سوآپ سوخت، توریسمدرمانی و تولیدات حلال
در دو مطلب گذشته و در تبیین ظرفیت‌های موجود در داخل کشور برای مقابله با جنگ تمام‌عیار اقتصادی دشمن به منابع زیرزمینی و دسترسی به آب‌های آزاد جهان و ظرفیت‌های کشاورزی اشاره کردیم، در این مطلب موضوعات سوآپ سوخت، توریسمدرمانی و تولیدات حلال را مورد بحث قرار می‌دهیم.
4ـ سوآپ سوخت
سوآپ به معنای تحویل نفت در شمال کشور و تحویل نفت با همان کیفیت در جنوب کشور، یکی از منابع سودآور شرکت نفت ایران و درآمدی است که عاید کشور می‌شود. این شرکت وظیفه سوآپ نفت را در ایران بر عهده دارد که بر این اساس، سه کشور تولیدکننده نفت خام آسیای مرکزی، یعنی جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان، به صورت روزانه نفت تولید شده را از طریق نفتکش‌های خود در دریای خزر، به نماینده تجاری ایران که شرکت نفت ایران است، تحویل داده، سپس این شرکت مقدار معادل آن را به خریداران نفت این سه کشور در خلیج‌فارس تحویل می‌دهد. براساس گزارش‌های رسمی مدیریت برنامه‌ریزی وزارت نفت طی سال‌های 1384 تا 1388 به ترتیب سالیانه 263، 90، 119، 512 و 450 هزار تن انواع فرآورده‌های نفتی از مسیر ایران سوآپ شده است. اکنون وزارت نفت برای هر تن فرآورده نفتی نرخ سوآپی 25 دلار تعیین کرده است. مقایسه آمار سال 1392 نسبت به سال پیش از آن نشان می‌دهد که سوآپ نفت کوره 173 درصد و سوآپ گاز مایع 500 درصد رشد داشته است. نفت کوره از عراق و کشورهای شمالی ایران دریافت و معادل آن در پایانه‌های صادراتی جنوب کشور تحویل داده می‌شود و گاز مایع نیز از طریق پایانه‌های نکا و سرخس دریافت و مابه‌ازای آن از بنادر جنوبی صادر می‌شود. افزون بر دریافت حق سوآپ، از طریق این عملیات هزینه‌های انتقال سوخت در کشور را نیز کاهش می‌دهیم. در وضعیت فعلی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی برای انتقال هر تن فرآورده نفتی از جنوب به شمال حدود 120 هزار تومان هزینه می‌کند. در صورت نبود سوآپ ناچار خواهیم بود سوخت مورد نیاز را از جنوب کشور به واحدهای مورد نظر در شمال کشور برسانیم که هزینه سنگینی دارد. موقعیت جغرافیایی ایران این امکان را فراهم کرده که بتواند با هزینه‌ای اندک و از طریق سوآپ، جایگاه خود را به عنوان مسیر امن ترانزیت انرژی تثبیت کند. نرخ سوآپ در سال‌های اخیر به تدریج 10 و سپس 15 دلار و به تازگی 25 دلار در نظر گرفته شده است. هم‌اکنون ظرفیتی برای سوآپ روزانه 300 هزار بشکه نفت از کشورهای حاشیه دریای خزر با ساخت خطوط لوله و پایانه نفتی ایجاد شده است، اما فقط یک شرکت خارجی، آن هم ماهیانه حدود 70 هزار بشکه نفت از دریای خزر نفت سوآپ می‌کند. در این صورت با بهره‌برداری بهتر و استفاده از ظرفیت ایجاد شده می‌توان سالیانه به درآمد ارزی پایدار خوبی دست یافت.
5ـ توریسمدرمانی
یکی از شیوه‌های اقتصاد مقاومتی و فاصله گرفتن از وابستگی‌های درآمد نفتی و برون‌رفت از این وضعیت ناپایدار متنوع‌سازی منابع درآمدی است. توریسمدرمانی منبع مطمئنی است که جزء ظرفیت‌های اقتصاد ایران می‌باشد که به اجمال به آن اشاره می‌شود. در سال 1382 برای اولین بار توریسمدرمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت، دولت ایران براساس برنامه‌ریزی‌های خود باید تا پایان برنامه پنجم توسعه 30 درصد از نیاز‌های درمانی و بهداشت کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسمدرمانی فراهم کند. همچنین بر اساس سند چشم‌انداز باید به نقطه‌ای برسیم که سالیانه نزدیک به سه میلیارد دلار از این راه درآمد کسب کنیم که با تحقق آن نزدیک به 400 هزار شغل در این بخش ایجاد خواهد شد.
اگرچه به دلیل نبود نظام جامع و هماهنگ توریسمدرمانی کشور آمار دقیقی از بیماران خارجی که در ایران درمان می‌شوند، وجود ندارد، اما به گفته مسئولان، به طور معمول سالیانه ۲۰ هزار گردشگر از اتباع حاشیه خلیج‌فارس و عراق، به قصد درمان به شهرهای مختلف ایران سفر می‌کنند. جاذبه‌ها و امتیازات ایران برای توریسمدرمانی به دو دلیل باز می‌گردد: یکی به حوزه آب درمانی مربوط است، به طوری که اکنون بیش از ۱۰۰۰ چشمه آب‌معدنی شناسایی شده است. دیگری قیمت ارزان خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورهای منطقه است. با اینکه در ابتدای راه هستیم، اما وضعیت فعلی توریسمدرمانی در حوزه‌های آب‌درمانی، درمان بیماری‌هایی نظیر ناباروری، جراحی پلاستیک و زیبایی، همچنین کاشت دندان و جراحی لثه، خروج چربی‌های اضافی، عمل جراحی لیزیک چشم و حتی از بین بردن خالکوبی‌ها، فعالیت‌های دندان‌پزشکی مهم‌ترین جاذبه‌های درمانی ایران برای خارجی‌ها است و بیشتر مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی ایران از کشورهای منطقه هستند. در زمینه توریست‌درمانی و جذب گردشگران سلامت همواره باید به چند موضوع اساسی توجه داشت. توانمندی‌های شاغلان حرفه پزشکی، فناوری‌های روز و استاندارد‌های جهانی، اقتصاد درمان و هزینه‌های درمانی و مقررات داخلی کشور از دلایل مهم گردشگر سلامت هستند. ایران در هر چهار مؤلفه ذکر شده نسبت به کشورهای همسایه و خاورمیانه از توانمندی‌های بهتری برخوردار است که باید نهایت بهره‌برداری را از ظرفیت‌های موجود داشته باشد، اما متأسفانه تبلیغات مناسبی برای شناسایی توانمندی‌های پزشکی در خارج صورت نگرفته است که باید رسانه‌های دولتی و سفارتخانه‌ها را در این زمینه فعال‌تر کرد.
6ـ تولیدات حلال
محصولات غذایی حلال برای اولین بار در کشور مالزی مورد توجه قرار گرفت و طی چند سال اخیر این علامت تجاری غذایی به صورت یک علامت جهانی از طرف کشورهای اسلامی به جهان معرفی شده است. «حلال» این روزها نام یک برند یا نشان تجاری است که بر محصولات غذایی درج می‌شود. «حلال فود»، مبتنی بر انتخاب غذا بر اساس شریعت است و البته ذائقه انسان‌ها نیز در مرتبه دوم اهمیت قرار دارد. در این مسیر مسلمانان در تلاشند که نه صرفاً برای دیپلماسی عمومی، بلکه برای ترمیم وجهه و افزایش اعتبار خود نزد خداوند و معرفی ظرفیت‌های مکتب اسلام به بشریت، از غذای حلال بهره ببرند. اگرچه «غذای حلال» عموماً به محصولات غذایی که از طریق قوانین شرعی تهیه می‌شوند (مثلاً ذبح حلال یا گوشت حیوانات حلال گوشت یا نوشیدنی‌های غیر الکلی) گفته می‌شود، اما از آنجا که «حلال» ذاتاً امری دینی است، تنها شامل فرایند تولید محصولات غذایی نمی‌شود؛ بلکه به دست آوردن آن محصول از مال حلال نیز موضوعی است که جهان امروز هنوز ظرفیت درک و سازمان‌یافته کردن آن را ندارد.
به دلیل پاکیزگی و خوش‌طعمی محصولاتی که عنوان حلال بر آن درج شده، غیر مسلمانان نیز به سمت این محصولات ترغیب شده‌اند؛ به طوری که مشتریان غیر مسلمان «حلال فود» از حیث کمی نیز کم نیستند. بازار جهانی چند میلیارد دلاری محصولات حلال، می‌تواند محرکی مناسب برای رونق صادرات تولیدات خوراکی ایران باشد. گفتنی است، پس از مطرح شدن این طرح، کشور ایران تلاش فراوانی را برای تدوین استانداردها، جامعیت و فراگیری جهانی این محصول کرده است که این اقدامات، مورد تحسین برخی از علما و مراجع تقلید نیز قرار گرفت. بازار محصولات غذایی حلال در اروپا دارای ارزشی معادل با ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است که این میزان در بازار جهانی ارزشی نزدیک به ۶۴۰ میلیارد دلار برآورد شده است. اکنون ایران با کمی برنامه‌ریزی می‌تواند کسری غذای حلال در سطح جهان را جبران کند.