منابع زیرزمینی داخلی و دسترسی به آب‌های آزاد جهان
توجه به داشته‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی و تلاش برای بهره‌برداری صحیح از این منابع، یکی از ملاحظات اساسی است که امروز و در مقابله با جنگ اقتصادی دشمن باید مورد توجه قرار گیرد. توانمندی‌های اقتصادی کشور بسیار است و ورود به جزئیات آن خارج از حوصله این نوشتار خواهد بود؛ اما مروری بر مهم‌ترین ظرفیت‌های اقتصادی کشور می‌تواند مقوم خودباوری ملی باشد و این حقیقت را آشکار کند که مقاومت و ایستادگی در برابر جنگ اقتصادی با اتکا به توانمندی‌‌ها و ظرفیت‌های داخلی ممکن خواهد بود. حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای در یک جمع‌بندی از امکانات و ظرفیت‌های کشور، تأکید کردند: «اگر از این ظرفیت‌ها استفاده بشود، اقتصاد ایران در میان بیش از دویست کشور جهان، بین دوازده کشور اوّل قرار خواهد گرفت.» معظم‌له مانع عمده به‌کار نگرفتن کامل ظرفیت‌ها را «باور نداشتن یا اهمیت ندادن برخی مسئولان در دولت‌های مختلف به ظرفیت‌های کشور» دانستند و مهم‌ترین چالش کشور را چالش ذهنی و ناآگاهی افکار عمومی و برخی مسئولان از ثروت انسانی و طبیعی ایران برشمردند و فرمودند: «دشمن از همین بی‌اطلاعی استفاده و این‌گونه القا می‌کند که ایرانی «نمی‌تواند» و ایران، منابع کافی در اختیار ندارد، ولی من در مقابل اصرار دارم که «ما می‌توانیم» و ایران از امکانات فراوانی برخوردار است.»(1/1/1397)
در ادامه برخی از این ظرفیت‌ها را مرور می‌کنیم:
1ـ منابع زیرزمینی: سابقه معدن‌کاری در کشور به قدری طولانی است که به جرئت می‌توان ادعا کرد ایرانیان از جمله پیشروان در حوزه مواد معدنی و به ویژه فلزات در جهان بوده‌اند؛ اما پیشینه مطالعات معدنی به صورت مدرن در کشور شاید به 100 سال اخیر هم نرسد. در سال‌های اخیر و با رشد فعالیت‌های اکتشافی در کشور مشخص شد، ایران جزء 10 کشور اول جهان و کشور اول منطقه جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا از نظر داشتن منابع معدنی است، به گونه‌ای که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حدود هفت درصد ذخایر شناخته شده مواد معدنی جهان در ایران قرار دارد. سنگ آهن، سرب و روی، مس، تیتان، اورانیوم، طلا، انواع سنگ‌های تزئینی و… مشتی نمونه خروار از تنوع مواد معدنی کشور است. صحبت از ذخایری است که به عقیده کارشناسان با در پیش گرفتن مسیر درست در بهره‌برداری از آنها می‌توان تا چندین سال جهان را به خود محتاج و وابسته کرد. در فرآیند سال‌های گذشته این بخش از دید مردم و مسئولان پنهان ماند. افزون بر این، مشکلاتی از قبیل اکتشافات ناقص و گاهی غلط، فرآیندهای اداری پیچیده، قوانین دست‌وپا گیر و در بسیاری از موارد فسادانگیز، کمبود نیروی متخصص و… سبب شده است خام‌فروشی به معنای صادرات مواد خام به خارج از کشور در دستور متولیان امر قرار بگیرد و همین عامل سبب از دست رفتن فرصت ایجاد ارزش‌افزوده بالاتر از کشور شده است. طبق بررسی‌های صورت گرفته، تاکنون حدود 6 هزار معدن با 70 نوع ماده معدنی در کشور شناسایی شده است که با 40 میلیارد تن ذخایر قطعی، ارزش آنها بیش از 770 میلیارد دلار است. افزون بر اینها، برخی از معادن در ایران شرایط ویژه‌ای دارد، به گونه‌ای که 12 معدن مهم جهان در ایران قرار دارد، هشت درصد ذخایر روی و سه درصد ذخایر سرب جهان در ایران جای گرفته است. ایران چهارمین تولیدکننده سنگ‌های تزئینی در جهان است و ذخایر شناسایی شده مس ایران به بیش از 30 میلیون تن می‌رسد. همچنین کشور به دلیل داشتن ذخایر اورانیوم، زغال سنگ و سنگ آهن در جایگاه بالایی در فهرست جهانی قرار دارد و طبق بررسی‌ها، ایران روی کمربند آهن، روی، سرب، مرمیت، مس و طلا جای گرفته است و دست‌کم 100 سال مواد معدنی برای تولید و استخراج دارد؛ اما با وجود همه این ذخایر بسیار غنی معدنی و ظرفیت رشد اقتصادی کشور به واسطه معادن، تاکنون نتوانسته است برداشت مناسبی از ذخایر معدنی خود داشته باشد و سهم صادرات مواد معدنی در تولید ناخالص داخلی کشور بسیار اندک است، به گونه‌ای که ایران سالیانه کمتر از چهار درصد از ذخایر خود را استخراج می‌کند، در حالی که استاندارد برداشت از ذخایر معدنی در جهان یک درصد از حجم کلی ذخایر در سال است.
افزون بر این، معادن کشور به جز پتانسیل‌های درآمدی و رشد اقتصادی از نظر اشتغال هم می‌توانند نقش بسیار مهم و حیاتی در کشور بازی کنند و در صورت سرمایه‌گذاری و ثبات کاری، می‌توانند بستر بسیار مهمی را برای اشتغال در این حوزه، هم به صورت مستقیم و هم غیر مستقیم به وجود بیاورند. ضریب ایجاد شغل غیر مستقیم در بخش معدن بالاست، به صورتی که به ازای ایجاد هر شغل معدنی 8 تا 10 شغل غیر مستقیم در حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل به وجود می‌آید، در حالی که براساس آمارهای رسمی اکنون کمتر از 100 هزار نفر به صورت مستقیم در معادن کشور به فعالیت مشغول هستند و بر اساس این آمار سهم معادن در اشتغال 21 میلیون نفری در کشور تنها حدود نیم درصد است. نبود زیرساخت‌ها و فناوری روز سبب شده تا میزان بهره‌وری در بخش معدن و صنایع وابسته به آن بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی باشد. از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین مشکلات معادن کشور خام‌فروشی سنگ‌ها و مواد معدنی است؛ زیرا در کشور به میزان کافی کارخانه‌های فرآوری مواد و سنگ‌های معدنی وجود ندارد؛ از این رو بسیاری از مواد معدنی پس از استخراج با قیمت پایین به کشورهای دیگر فروخته می‌شود و در آن کشور ضمن فرآوری به چندین برابر قیمت به فروش می‌رسد.
2ـ دسترسی به آب‌های آزاد جهان: ایران ۱۵ همسایه دارد و با ۱۲ کشور مرز دریایی دارد و در مجموع ۳۷ درصد مرزهای ایران، دریایی است. سه حوزه دریایی خزر، خلیج‌فارس و دریایی عمان، موضوع موقعیت ژئوپلیتیک ایران در بحث دریا را با اهمیت کرده است. از نظر مرزهای جمهوری اسلامی، مجاورت با اقیانوس هند دارای اهمیت فراوانی است و به نوعی می‌توان گفت بزرگ‌ترین مزیت کشور در بخش مرزهای آبی محسوب می‌شود که با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک ایران در مرزهای دریایی و ارتباط مستقیم با آب‌های آزاد جهان، این موضوع سبب شده ایران دروازه طلایی با جهان داشته باشد. در کنار آن خلیج‌فارس به عنوان منبع انبار انرژی جهان و تنگه هرمز در نقطه راهبردی قرار دارند. از این رو دریاها به دلیل اهمیت اقتصادی آنها همواره در طی تاریخ مورد توجه حاکمان کشورهای ساحلی بوده است. پیشرفت فناوری‌های ارتباطی و ساخت کشتی‌های اقیانوس‌پیما، دریاها و اقیانوس‌ها را به یکی از مهم‌ترین منابع قدرت کشورها تبدیل کرده و صاحب‌نظرانی چون؛ ماهان، اسپایکمن، ریچموند، ژئوفری تیل و… نقش راهبردی دریاها در قدرتمند شدن کشورها را تبیین کرده‌اند. نگاهی به ساختار قدرت در جهان در طول چهار قرن اخیر نشان می‌دهد که قدرت برتر نظام ژئوپلیتیک جهانی در طی این چهار قرن، همواره کشورهایی بوده‌اند که ضمن دسترسی به دریاها، آب‌های آزاد را در اختیار داشته‌اند. کشور ایران، به دلیل داشتن سواحل مناسب و دسترسی به آب‌های آزاد همواره درصدد بهره‌برداری از این منبع عظیم قدرت بوده است و از نظر تاریخی بسیاری از حکومت‌های ایران مانند هخامنشیان به نقش عظیم دریاها پی برده و از آنها بهره برده‌اند. پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی سبب افزایش توانمندی‌های ایران در همه عرصه‌ها، از جمله در موضوع دریایی شد. در این وضعیت، ضرورت دسترسی و استفاده بهینه از آب‌های آزاد باید به مثابه یک سیاست مهم از سوی مسئولان نظام مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم از این موقعیت خدادادی در راستای منافع اقتصادی بیشتر بهره بگیریم.