حذف صفرها حیثیت پول ملی را احیا خواهد کرد
مجلس دهم در روزهای پایانی خود حذف چهار صفر از پول ملی را تصویب کرد، اما مردم درباره منفعت آن تردید دارند؛ علت چنین تصمیمی چیست؟
اصلاح پول ملی با حذف صفر یکی از طرح‌های بنیادین نظام تحول اقتصادی بود که در دولت گذشته شروع شد، اما به سرانجام نرسید. در آن دولت، بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که حتی اگر تحریم‌ها برداشته شود و بتوانیم حدود پنج میلیون بشکه نفت در روز بفروشیم، اما تغییرات بنیادین در حوزه‌هایی مثل هدفمندی یارانه‌ها، نظام بانکی، اصلاح پول ملی، اصلاح نظام توزیع، مالیات و گمرکات نداشته باشیم، وضع اقتصاد به همین صورت با تورم بالا ادامه خواهد داشت. برای این اصلاح، از طرف کارشناسان راه‌های متفاوتی پیشنهاد شد، که برایند آن نظرات در هفت محور دسته‌بندی شد؛ البته درباره نحوه اجرای این هفت اصل اختلافاتی وجود داشت؛ عده‌ای معتقد بودند همان دولت، یعنی دولت دهم، دو مورد از این اصلاحات را شروع کند و مابقی را دولت‌های بعدی به‌مرور اجرا کنند؛ اما کارشناسان طیف‌های مختلف در اصل اصلاح و تحول اساسی اقتصادی در آنها اجماع داشتند. اصلاح بانک‌ها یکی از این امور بود و در کنار اصلاح بانک‌ها، اصلاح پول ملی از جمله موضوعات مطرح‌شده بود؛ پس این مسئله‌ای است که نهایتاً باید اجرایی شود.
در بحث چرایی اصلاح پول ملی باید گفت چون در چند دهه اخیر تورم بالایی داشته‌ایم، این تورم در پول ملی سرریز و تورم‌های طولانی‌مدت موجب اضافه شدن صفرها به پول ملی شده است. از سوی دیگر این موضوع منجر به تضعیف حیثیت پول ملی ما شده و به عبارتی پرستیژ ایرانیان را پایین آورده است. حال برای اصلاح این معضل اگر بخواهیم بر اساس یکی از شیوه‌های رایج و معمول در سطح جهان که کشورهای مختلف آن را انجام داده‌اند، عمل کنیم، باید حذف صفرها با تغییر واحد پول انجام شود. جمع‌بندی کارشناسان ابتدا بر این بود که سه صفر حذف شود که بعداً جمع‌بندی‌ها به حذف چهار صفر رسید که راحت‌تر و بهتر است. یکی از دلایل دیگر که حذف صفرها را منطقی می‌کند، هزینه‌هایی است که بانک مرکزی برای چاپ اسکناس متحمل می‌شود؛ در حال حاضر حدود 8 میلیارد اسکناس در کشور در جریان است و گردش مالی دارد و چون ارزش پول ما پایین آمده است، مردم اهمیت زیادی به آن نمی‌دهند و نگهداری از آن چندان مطلوب نیست. بسیاری از پول‌هایی که در یک زمان کوتاه چاپ شده‌اند، به علت نگهداری ضعیف، به‌ناچار از گردونه خارج و به نوعی امحا می‌شوند و گاهی در سال بین 750 میلیون تا یک میلیارد اسکناس، که یک‌هشتم اسکناس‌های کشور است، امحا می‌شود که بار مالی سنگینی دارد؛ چون این کاغذ امنیتی وارداتی است و یکسری محدودیت‌ها برای واردات داریم و هزینه چاپ هم بالاست. برخی مواقع چاپ یک اسکناس 500 تومانی نزدیک به 400 تومان هزینه می‌برد که این خود به خود نیازمند یکسری اصلاحات بنیادین است. حال اگر صفرها برداشته شود و پول ملی ارزش بالایی داشته باشد، مردم هم در نگهداری آن دقت و مراقبت بیشتری دارند. الآن نحوه نگهداری و مراقبت مردم از چک‌پول با نگهداری و مراقبت آنها از یک اسکناس هزارتومانی متفاوت است. ارزش بالاتر، مراقبت و دقت را بیشتر می‌کند.
علاوه بر بحث اصلاح پرستیژ و کاهش هزینه چاپ، باید گفت، حذف صفرها موجب می‌شود نظام حسابداری و حسابرسی هم تسهیل شود. الآن دفاتر، فاکتورها حتی مبادلات آنها با اخلال‌هایی روبه‌روست؛ مثلاً در بحث فراوانی دفاتر این مشکل ایجاد می‌شود که با این اقدام کار دفاتر و حسابرسی مالی و نیز نگهداری دفاتر و مبادلات تسهیل خواهد شد.
یکی از مشکلات دیگرِ بودن صفرها این است که سرانه اسکناس به نفر در کشور امروز سه‌رقمی شده است. این سرانه در خیلی از کشورها 20 تا 30 است و در ایران بالای 102 تا 110 هم رفته است و با این اصلاح این سرانه پایین می‌آید و پول‌های سکه‌ای و خرد بیشتر می‌شود که ماندگاری این پول‌ها بسیار بیشتر از اسکناس است و نگهداری و مبادله سکه نیز بهتر خواهد بود.
فرایند اجرایی حذف صفرها چگونه خواهد بود؟
حذف صفرها بی‌تردید دفعی نخواهد بود؛ این اقدام در یک فرایند دو تا پنج‌ساله و به صورت تدریجی انجام می‌شود. پول جدید و قدیمی به موازات هم مبادله خواهند شد تا پول قدیمی آرام‌آرام از گردونه مبادله خارج شود و پول جدید جای آن را بگیرد و مردم به پول جدید رجوع کنند. در بحث تورم‌زا بودن این اقدام باید گفت بعید به نظر می‌رسد این اقدام تورم قابل ملاحظه‌ای را در پی داشته باشد.
آیا سایر کشورهای هم تراز ما به چنین اقدامی دست زده‌اند یا نه؟
کشورهای متعددی بعد از جنگ جهانی دوم تا امروز، حتی برخی چند بار، اقدام به اصلاح پول ملی با حذف صفر کرده‌اند. از کشورهایی که به اقتصاد، فرهنگ و آداب و معاشرت ما نزدیک هستند، یکی ترکیه است که در بازه زمانی مشخصی شش صفر را حذف کرد. قبلاً پول ترکیه بسیار بی‌ارزش بود؛ مثلاً مردم ترکیه برای خرید یک جنس کوچک جزئی باید پول درشتی را به همراه خود می‌برند؛ ولی با حذف صفر به‌مرور به جای خوبی رسیدند و توانستند به خوبی از مشکلات عبور کنند. آرژانتین، برزیل، روسیه و… نیز در این عرصه اقدام کردند که هر کدام در جای خود باید بررسی شوند؛ البته نباید فراموش کرد که بی‌تردید اجرای این اصلاحات در کشور ما و با توجه به شرایط اقتصادی ایران دقت و مراقبت ویژه خود را می‌طلبد و نظارت برای اجرای این امر به بهترین نحو باید انجام شود. به هر حال، تداوم این وضعیت و پایین آمدن ارزش پول ملی به این صورت به صلاح کشور نیست و در مبادلاتی که با برخی کشورهای همسایه، مثل عراق و افغانستان داریم، با اینکه اقتصاد ما بسیار بزرگ‌تر و قدرتمندتر از آنهاست، اما با اصلاحاتی که این کشورها داشته‌اند، پول ملی‌شان ثبات نسبی دارد.
یکی از انتقادها به اصلاح پول ملی، این است که برای قیمت‌های زیر هزار تومان چه اتفاقی می‌افتد؟
این بستگی به نوع کالا دارد؛ برخی را با اصلاح بسته‌بندی می‌شود به قیمت پول جدید رساند و در برخی می‌توان به جای خرید و فروش یک واحد، دو واحد معامله کرد که به اندازه واحد پول جدید برسد؛ این موضوع قابل حل است و الان هم کالاهای زیر هزار تومان خیلی کم است؛ از طرفی با پرداخت الکترونیک می‌شود این معضل را به‌راحتی حل کرد.
آیا اجرایی شدن این طرح باری برای عموم مردم نخواهد داشت و سردرگمی برای مردم به همراه ندارد؟
این مشکل بیشتر در رابطه با افراد مسن جامعه و روستاییان است که گفته می‌شود به مشکل برمی‌خورند و عدم همکاری آنها را خواهیم داشت. باید گفت بعید است چنین اتفاقی بیفتد. در دوران اصلاح و هدفمندی یارانه‌ها هم این امر محتمل بود و گفته می‌شد مگر می‌شود یک روستایی برود حساب بانکی باز کند و کارت بانکی بگیرد تا پول یارانه را برایش واریز کنند که اتفاقاً مشکلی پیش نیامد. افراد بی‌سواد، حتی افراد مسن هم مشکلی در این زمینه پیدا نکردند و در یک پروسه کوتاه‌مدت همه رمز و کارت بانکی داشتند. آموزش و تبلیغات راهکار این مسئله است؛ اگر موضوع خوب فرهنگ‌سازی و تشریح شود و آموزش‌ها جدی باشد، مشکلی نخواهد بود.