مقابله هوشمند اقتصادی ( بخش دوم )
در مطالب گذشته و در بحث اقدامات هوشمند اقتصادی درباره بازگشت و تشدید تحریم‌ها سخن گفته شد، در این مطلب به برخی دیگر از اقدامات هوشمند اقتصادی اشاره می‌شود.
***
۲ـ ایجاد معاونت اطلاعات مالی و تروریسم
وزارت خزانه‌داری آمریکا از سال 2004، اداره تروریسم و اطلاعات مالی وزارت خزانه‌داری آمریکا را تأسیس کرد. این اداره در واقع یک معاونت در وزارت خزانه‌داری آمریکا بود که به منظور تحقق اهداف سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا تشکیل شد و بخش‌های گوناگون آن، از جمله شبکه اجرای جرایم مالی، تأمین مالی تروریسم و… هر یک در اجرای این فرآیند نقشی را برعهده داشتند. برای نمونه، کنگره آمریکا در گزارشی درباره اجرای تحریم‌های بانکی علیه ایران مسئولیت ارکان گوناگون این اداره در اجرای تحریم‌ها را بیان می‌کند. برای نمونه، OFAC تنظیم قوانین تخلف از تحریم‌ها، مشخص کردن ارتباطات بانک‌ها و اجرای جرایم نقض تحریم‌ها را برعهده دارد، یا اداره اطلاعات و آنالیز جمع‌آوری همه اطلاعات برای تجزیه و تحلیل تأثیر تحریم‌ها را بر عهده دارد و دیگر ارکان نیز هر یک مسئولیتی در این زمینه دارند.
آمریکایی‌ها با ایجاد این معاونت برای تحریم افراد و نهادهای ایرانی در قالب فهرست تحریمی آمریکا یا SDN و تحریم بیش از ۲۳۰ شخصیت حقوقی و حقیقی کشورمان اقدام کرده‌اند.
۳ـ استفاده از قدرت مالی آمریکا
یکی دیگر از دلایلی که وزارت خزانه‌داری را پیشرو در جنگ اقتصادی قرار داده است، قدرت مالی آمریکاست. در واقع، وزارت خزانه‌داری با اعمال محدودیت در دسترسی به نظام مالی آمریکا می‌تواند اعمال قدرت کند؛ چرا که همه مؤسسات مالی جهان برای ادامه حیات خود به حساب کارگزاری دلار و نظام مالی و بانکی آمریکا محتاج هستند؛ به همین دلیل، هر چه میزان دسترسی‌های‌شان به نظام مالی و بانکی آمریکا کم شود، از همکاری با کشور هدف تحریم پرهیز می‌کنند.
۴ـ مدیریت و تسلط بر جریان‌های مالی
یکی دیگر از اقدامات وزارت خزانه‌داری آمریکا، ایجاد تسلط بر جریان‌های مالی و رهگیری آنها است. کوهن، مسئول اسبق اداره اطلاعات مالی و تروریسم آمریکا شناسایی مقصد نهایی هر تراکنش مالی را جز‌ء مسئولیت‌های اصلی وزارت خزانه‌داری آمریکا می‌داند. این اقدام قدرت فراوانی به خزانه‌داری آمریکا برای شناسایی جریان‌ها و افراد مخالف با آمریکا و محل تأمین مالی آنها می‌دهد. وزارت خزانه‌داری در مراحل گوناگون و با اجرای طرح‌های متعددی این تسلط خود را افزایش داده است. این اقدامات از سال 2001 و کسب اطلاعات از سوئیفت آغاز شد، اما به این اقدام محدود نشد. وزارت خزانه‌داری رهگیری جریان‌های مالی را با رصد جریان مالی دلار و همچنین با استفاده از سازمان‌های بین‌المللی در این زمینه، مانند FATF نیز انجام می‌دهد. به همین دلیل یکی از اقدامات مهم اداره تروریسم و اطلاعات مالی استفاده از این نهاد برای شناسایی جریان‌های مالی و اجرای تحریم‌ها بر جریان‌های مالی خاص است.
برای نمونه، در سال 2008 گلاسر، مسئول اداره تأمین مالی تروریسم، معاونت تروریسم و اطلاعات مالی وزارت خزانه‌داری آمریکا در آن سال‌ها در این زمینه می‌گوید، با استفاده از طراحی فرایندی در FATF مبنی بر انتشار بیانیه عمومی، قرار دادن برخی کشورها در آن فهرست و وادار کردن آنها به اجرای برنامه اقدام، کشورها به رعایت خواسته‌هایی ملزم می‌شوند که در نهایت اقدامات و اهداف آمریکا را برآورده می‌کند. وی که در آن سال‌ها همزمان مسئولیت انجام این فرایند در FATF را برعهده داشته است، مشروعیت داشتن FATF برای بانک‌های خارجی به منزله یک نهاد فنی تشخیص ریسک را ضمانت اجرای این فرایند می‌داند.
۵ـ تأسیس مرکز هدف‌گیری تأمین مالی تروریسم در عربستان
از سال 2001 و پس از حوادث ۱۱ سپتامبر دولت آمریکا به استفاده از سلاح پولی برای پیگیری اهداف سیاست خارجی خود روی آورد. تصویب قانون وطن‌پرستی گام اولیه این رویکرد بود. در مسیر زمان، آمریکا ابزارهای خود را توسعه داد که بخش مهمی از این ابزار در جنگ اقتصادی علیه ایران توسعه پیدا کرد. بوش و اوباما هر یک قدم‌هایی برای تکامل این ابزارها برداشتند و اکنون نوبت ترامپ است که این مسیر را دنبال کند و ابزارهای آمریکا در جنگ اقتصادی علیه اهداف مشخص شده را توسعه دهد. وظیفه ترامپ در مسیر تکامل این ابزار ایجاد مراکز اطلاعاتی و عملیاتی مالی در نقاط گوناگون جهان است. درست همانند پایگاه‌های نظامی آمریکا در خارج از خاک آمریکا که اجازه عملیات‌های نظامی به آمریکا می‌دهد، آمریکا به دنبال تأسیس مراکزی است که بتواند جنگ اقتصادی خود علیه اهداف مشخص شده را خارج از خاک خود نیز دنبال کند.
سال گذشته که ترامپ در اولین سفر خارجی خود به عربستان رفت، همه نگاه‌ها متوجه قراردادهای نظامی امضا شده میان آمریکا و عربستان بود؛ اما در این سفر اتفاق مهم دیگری نیز افتاد و آن تأسیس مرکزی برای پیگیری تحریم‌های مالی و جرایم مالی بود. در 31 اردیبهشت 1396 (21 می 2017) آمریکا و عربستان سعودی با امضای یک توافق‌نامه مرکز هدف‌گیری تأمین مالی تروریسم را تأسیس کردند.
«منوچین» وزیر خزانه‌داری آمریکا در مراسم افتتاح این مرکز گفت: «این مرکز جدید ابزارهای موجود و همچنین همکاری با شرکا در منطقه خلیج [فارس] را برای مقابله با تهدیدات تکامل‌یافته تقویت می‌کند.»
بر اساس اطلاعات منتشر شده، اهداف عملیاتی این مرکز عبارت است از: شناسایی، رهگیری و اشتراک‌گذاری اطلاعات شبکه تأمین مالی تروریسم، هماهنگی در اقدامات مشترک، مانند تحریم افراد و نهادهای شناسایی شده، ارائه پیشنهاد به کشورهای منطقه برای آنهایی که به ایجاد ظرفیت برای مقابله با تهدیدات تأمین مالی تروریست نیاز دارند، مانند برگزاری کارگاه‌هایی برای بررسی تجربیات موفق در چارچوب استانداردهای گروه ویژه اقدام مالی. در این مرکز افزون بر آمریکا و عربستان پنج کشور عربی حوزه خلیج‌فارس نیز مشارکت می‌کنند. کشورهایی که این تفاهم‌نامه را امضا کردند، شامل پادشاهی بحرین، کویت، عمان، قطر و امارات متحده عربی می‌شود.
در مدت حدود یک سال که از فعالیت این مرکز می‌گذرد، یک عملیات مشترک میان این مرکز و وزارت خزانه‌داری آمریکا انجام شده است. در اوایل آبان ماه سال گذشته، وزارت خزانه‌داری آمریکا با همکاری مرکز TFTC هشت فرد و یک نهاد مرتبط با گروه داعش در سوریه و یمن را تحریم کرد. بنا بر بیانیه وزارت خزانه‌داری این اولین عملیات مشترک آنها بوده است.
۶ـ دیپلماسی مالی
یکی دیگر از اقدامات در دستور کار آمریکایی‌ها اقدامی است که مسئولان وزارت خزانه‌داری در توصیف آن از اصطلاح «دیپلماسی مالی» استفاده کرده‌اند. به واقع، یکی از اقدامات رایزنی‌های بسیار فعالانه با بخش‌های اقتصادی کشورهای دیگر برای کاهش مبادلات تحریم ایران بوده است. در این مسیر بخشی از اقدامات وزارت خزانه‌داری و وزارت خارجه آمریکا سفر به کشورهای گوناگون طرف تجاری ایران و توجیه آنها برای همراه شدن در اعمال تحریم‌ها بوده است. برای مشخص شدن ابعاد این موضوع، خوب است به گزارش بازوی نظارتی کنگره آمریکا اشاره کرد. این گزارش که در سال ۲۰۱۳ تهیه شده است، چنین بیان می‌کند که وزارت خزانه‌داری با همکاری وزارت خارجه آمریکا در مدت دو سال، ۱۴۵ مؤسسه مالی را در ۶۰ کشور جهان درباره تحریم ایران توجیه کردند و به طور ویژه به کشورهایی مانند امارات متحده عربی که نقش مهمی در تعاملات اقتصادی ایران دارد، سفر کرده و نظام مالی آن را برای اجرای تحریم‌ها توجیه کرده است.