مروری بر توسعه صادرات محصولات کشاورزی و باغداری
بر اساس گزارش فائو، ایران در تولید 22 محصول مهم کشاورزی در میان هفت کشور نخست جهان قرار گرفته است. آخرین آمارهای ارائه شده از سوی سازمان جهانی خواربار و کشاورزی سازمان ملل نشان می‌دهد ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مهم محصولات کشاورزی در جهان است، به طوری که در صدر تولیدکنندگان پسته در جهان معرفی شده و رتبه نخست تولید این محصول را به خود اختصاص داده است، اما در زمینه تولید 21 محصول دیگر جزء هفت کشور نخست جهان است.
مطابق با آمار جهانی اعلام شده، تولید محصولات کشاورزی در ایران از تولید سالیانه 25 میلیون تن در اوایل انقلاب اسلامی به 120 میلیون تن در سال 1396 رسیده است. بر اساس آمار گمرک، طی نه ماهه 1396 در مجموع نزدیک به 4/4 میلیون تن کالای کشاورزی و غذایی به ارزش 5/4 میلیارد دلار به خارج از کشور صادر شده که سهم آن در کل صادرات کالایی بدون نفت خام، از نظر مقداری حدود 5 درصد و از نظر ارزشی حدود 3/14 درصد بوده است.
در چهار ماهه نخست سال 1397، میزان صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی 2 میلیون و 401 هزار تن و به ارزش 2 میلیارد و 89 میلیون دلار بوده که از نظر وزن 4/6 درصد و از نظر ارزش 5/13 درصد کل صادرات کالاهای غیر نفتی کشور را به خود اختصاص داده است. میزان ارزش صادرات چهار ماهه نخست سال 97 نسبت به مدت مشابه سال پیش حدود 2/25 درصد افزایش داشته و در مقایسه با تمامی سال‌های پیش از آن بالاترین رقم بوده است.
اقلام عمده صادرات محصولات کشاورزی شامل انواع میوه‌های درختی به ارزش 422 میلیون دلار و سهم ارزشی 2/20 درصد، انواع سبزیجات و محصولات جالیزی به ارزش 345 میلیون دلار و سهم ارزشی 5/16 درصد، شیر و فرآورده‌های آن به ارزش 226 میلیون دلار و سهم ارزشی 8/10 درصد و زعفران 5/98 میلیون دلار و سهم ارزشی 7/4 درصد از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بوده است. بیشترین میزان صادرات (از نظر ارزش) به کشورهای عراق، افغانستان، امارات متحده عربی، پاکستان، فدراسیون روسیه، ترکیه، هند، آلمان، عمان و قطر صورت گرفته که به ترتیب 4/39، 1/14، 4/6، 5/5، 7/3، 7/2، 3/2، 2/2 و 8/1 درصد است که در مجموع 81 درصد کل ارزش صادرات بخش کشاورزی کشورمان را به خود اختصاص داده‌اند.
متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی بخش کشاورزی 870 دلار بوده که در مقایسه با متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی غیر نفتی کشور (413 دلار) 111 درصد بیشتر است. متوسط ارزش گمرکی هر دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی صادراتی در چهار ماهه نخست سال 97، برابر با 41 هزار و 637 ریال لحاظ شده است.
هندوانه که جزو محصولات صادراتی به شمار می‌رود و 369 هزار و 300 تن از این محصول به ارزش 83 میلیون و 800 هزار دلار به بیش از 30 کشور صادر شده، امسال از نظر وزنی 76/83 درصد و از نظر ارزشی 63/74 درصد افزایش صادرات را تجربه کرده است که عراق در این میان با خرید بیش از یک‌سوم این محصول عمده‌ترین مشتری هندوانه ایرانی به شمار می‌رود.
گوجه فرنگی هم یکی دیگر از محصولات کشاورزی است که به دومین محصول صادراتی کشاورزی از نظر وزنی تبدیل شده است. در بهار امسال 97 هزار تن گوجه فرنگی به ارزش 33 میلیون و 100 هزار دلار به کشورهای مختلف صادر شده است که این میزان صادرات از نظر وزنی 07/15 درصد و از نظر ارزشی 55/19 درصد رشد را نسبت به سه ماهه نخست سال گذشته نشان می‌دهد.
سیب یکی از عمده‌ترین محصولات صادراتی کشاورزی در بین میوه‌ها است که صادرات آن در بهار امسال از نظر وزنی رشد چندانی نداشته است، اما سومین محصول صادراتی کشاورزی به شمار می‌رود، به گونه‌ای که براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران در سه ماهه نخست امسال 79 هزار و 300 تن سیب تازه به ارزش 34 میلیون و 100 هزار دلار به کشورهای مختلف صادر شده است.
بهار امسال 60 هزار و 900 تن پیاز به ارزش 22 میلیون و 400 هزار دلار به کشورهای مختلف صادر شد که از نظر وزنی 90/57 درصد و از نظر ارزشی 59/72 درصد افزایش صادرات را تجربه کرده است. البته از ابتدای امسال تاکنون نوسان قیمت سیب زمینی و پیاز در بازار داخلی مانند سال گذشته ادامه داشته است.
صادرات سیب زمینی نیز به 38 هزار و 400 تن به ارزش 15 میلیون و 300 هزار دلار رسیده که از نظر وزنی 34/42 درصد نسبت به سه ماهه نخست سال گذشته افزایش داشته است.
انواع کلم قرمز و سفید جزو محصولات کشاورزی است که سالیانه صادرات آن ارزآوری بالایی برای بخش کشاورزی دارد، به گونه‌ای که در بهار امسال براساس آمار رسمی منتشر شده گمرک جمهوری اسلامی ایران 37 هزار و 900 تن کلم سفید و قرمز به ارزش 12 میلیون و 200 هزار دلار به کشورهای مختلف صادر شده است که از نظر وزنی 31/19 درصد افزایش و از نظر ارزشی 86/26 درصد کاهش را نسبت به سه ماهه نخست سال گذشته نشان می‌دهد.
با وجود اینکه هنوز فصل برداشت انواع خرما از نخلستان‌های کشور آغاز نشده، اما بهار امسال 35 هزار و 400 تن انواع خرما که تولید سال گذشته بوده است، به کشورهای مختلف به ارزش 55 میلیون و 400 هزار دلار صادر شده است.
در بهار امسال خیار هم جزو عمده‌ترین محصولات صادراتی کشاورزی بود؛ چرا که براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، 34 هزار و 300 تن انواع خیار و خیار ترشی تازه به ارزش 16 میلیون و 600 هزار دلار به کشورهای مختلف صادر شد که از نظر وزنی 77/92 درصد افزایش را نشان می‌دهد. البته به نظر می‌رسد کاهش حدود 900 تومانی قیمت این محصول در بازارهای صادراتی سبب شده ارزآوری صادرات آن در بهار امسال تنها 33/30 درصد نسبت به بهار پارسال بیشتر شود.
خربزه هم یکی دیگر از محصولات کشاورزی است که برای تولید آن به مصرف آب بالایی نیاز است، اما یکی از صیفی‌جات صادراتی به شمار می‌رود که ارزآوری بالایی برای کشور دارد؛ چرا که براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران طی سه ماهه نخست امسال 30 هزار و 300 تن خربزه و انواع دیگر صیفی‌جات به ارزش 13 میلیون و 800 هزار دلار به 16 کشور مختلف صادر شده است که از نظر وزنی 24/104 درصد و از نظر ارزشی 63/91 درصد افزایش داشته است.
در بهار امسال پسته ارزآورترین محصول کشاورزی صادراتی دانسته شد؛ چرا که براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، حدود 24 هزار تن انواع پسته خندان، ناخندان(در بسته) و مغز پسته به کشورهای مختلف صادر شده که معادل 262 میلیون دلار برای بخش کشاورزی ارزآوری داشته است. طی سه ماهه نخست امسال 20 هزار و 100 تن پسته خندان به ارزش 168 میلیون و 500 هزار دلار به کشورهای مختلف صادر شده که از نظر وزنی 20/91 درصد و از نظر ارزشی 51/94 درصد رشد را نشان می‌دهد. همچنین 4100 تن مغز پسته تازه و 3700 تن انواع پسته ناخندان نیز به کشورهای مختلف صادر شده است که رشد جهشی نسبت به سه ماهه نخست سال گذشته داشته است.
البته، دیگر میوه‌ها مانند آلبالو، زردآلو، آلو، هلو، توت‌فرنگی، زرشک، گیلاس و… نیز به کشورهای مختلف صادر شده است که در رتبه‌های بعدی صادرات محصولات کشاورزی قرار دارند.