حذف ارز مسافرتی

حذف ارز مسافرتی یک گام به جلو برای تک‌نرخی شدن یا همان یکسان‌سازی نرخ ارز، وعده‌ای بود که ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی در روزهای ابتدایی آغاز به کار دولت دوازدهم به مردم داد؛ اما از آنجا که یکسان‌سازی نرخ ارز را نمی‌توان یک شبه به اجرا درآورد، بنابراین بسیاری از کارشناسان اقتصادی، حذف ارز مسافرتی و خروج برخی اقلام از فهرست ارز مبادله‌ای را اولین گام دولت برای یکسان‌سازی نرخ ارز تلقی می‌کنند. در همین راستا طبق دستورالعمل ارزی بانک مرکزی از 20 شهریور ماه، دیگر ارز مسافرتی به مسافران پرداخت نمی‌شود و تمامی مسافران باید ارز مورد نیاز خود را به قیمت آزاد تهیه کنند. این دستورالعمل در حالی اجرا شد که پیش از این برای مسافران به عتبات عالیات هر نفر 200 دلار ارز به قیمت مبادله‌ای و برای سایر مسافران هر نفر 300 دلار ارز تعلق می‌گرفت. اگرچه مابه‌التفاوت این ارز مبادله‌ای با قیمت آن در بازار آزاد برای مسافران چندان زیاد نبود. ذکر چند نمونه آمار از تعداد مسافران به خارج نشان می‌دهد که چه میزان ارز از کشور خارج می‌شود. تعداد سفرهای ایرانیان به خارج از کشور که یک مقام مسئول گردشگری تعداد آن را در سال (۱۳۹۵) بیش از ۹ میلیون نفر اعلام کرده است، نشان می‌دهد چه میزان ارز از کشور خارج شده است یا در پنج ماه نخست امسال حدود سه میلیون و 500 هزار نفر از ایران خارج شده‌اند که این تعداد در مدت زمان مشابه سال گذشته، کمتر از دو میلیون و ۹۰۰ هزار نفر بوده است. بررسی آمار هشت ماهه سفر ایرانیان به گرجستان، حاکی از این است که در این مدت نسبت به مدت مشابه سال پیش، شمار سفرهای هموطنان ما افزایش 142 درصدی را تجربه کرده و از حدود 91 هزار نفر به حدود 221 هزار نفر رسیده است. علت‌های مختلفی را می‌توان برای افزایش چشمگیر گردشگران ایرانی به خارج از کشور ذکر کرد؛ ولی از نظر اقتصادی شاید بتوان برابری نرخ ارز را که به‌طور غیرواقعی تعیین می‌‌شود و هزینه سفر را به‌ طور مصنوعی پایین‌تر می‌آورد، از جمله مهم‌ترین دلایل این رشد دانست. غیرواقعی بودن نرخ ارز موجب می‌شود که گردشگران به این باور برسند که هزینه‌های سفر به کشورهای خارجی مانند؛ ترکیه و گرجستان از برخی سفرهای داخلی همچون کیش و قشم پایین‌تر است و همین سبب می‌شود آنها مقاصد خارجی را بعضاً به‌ دلیل خدمات و زیرساخت‌های بهتر به مقاصد داخلی ترجیح دهند. از سوی دیگر یکی از پیش شرط‌های ورود به بحث یکسان‌سازی نرخ ارز، واقعی کردن قیمت نرخ ارز است، بنابراین برای آنکه نرخ ارز واقعی شود، باید قیمت آن افزایش یابد و این موضوع می‌تواند پیامدهای مثبت و منفی را برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد. بیشتر اقتصاددانان درباره واقعی نبودن نرخ ارز با یکدیگر هم‌نظرند؛ اما اینکه قیمت آن چقدر باشد، اختلاف نظرهایی وجود دارد. واقعی کردن نرخ ارز اثر مستقیمی بر واردات و صادرات داشته و به کاهش واردات و افزایش صادرات منجر می‌شود. به عقیده تحلیلگران، کاهش واردات کالاهای مصرفی به سود کالاهای داخلی خواهد بود؛ اما کاهش واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای، هزینه تولید برخی کالاهای داخلی را افزایش می‌دهد که برای آن باید تدبیر دیگری اندیشید. در مجموع افزایش قیمت ارز سبب رونق تولیدات داخلی می‌شود و در بلندمدت تأثیرات مثبتی بر اقتصاد خواهد گذاشت که اجرای این سیاست را حیاتی می‌کند. با توجه به وضعیت بعد از برجام و ظرفیت‌های انتقال ارز فضایی مساعد ایجاد شده، تا ارز هرچه سریع‌تر تک نرخی شود و این امر باید با اراده دولت و بانک مرکزی عملیاتی شود؛ اما باید دقت شود تا مانند سال‌های 90 تا 92 تلاطمی که در بازار ارز ایجاد شد و به دلیل تقاضای سوداگرایانه بود، مجدداً قیمت آن افزایش نیابد.