جایگاه ویژه بخش کشاورزی در اقتصاد و امنیت غذایی
در مطلب گذشته و در تبیین ظرفیت‌های موجود در داخل کشور برای مقابله با جنگ تمام‌عیار اقتصادی دشمن به منابع زیر زمینی و دسترسی به آب‌های آزاد جهان اشاره کردیم، در این شماره موضوع مهم ظرفیت‌های کشاورزی را مورد بحث قرار می‌دهیم.
3ـ ظرفیت‌های کشاورزی: وجود وضعیت آب و هوایی چهار فصل و موقعیت جغرافیایی کشورمان بستر مناسبی را برای افزایش تولید محصولات کشاورزی برای تأمین نیازهای داخلی و صادرات فراهم کرده است. از آنجا که بخش کشاورزی در عرصه اقتصاد و امنیت غذایی جایگاهی ویژه دارد و از دیدگاه توسعه اقتصادی، بخش کشاورزی در فرآیند رشد و توسعه کشور وظایفی مهم و اساسی بر عهده دارد، تأمین امنیت غذایی با حمایت از تولید محصولات کشاورزی در داخل، به ویژه کشور ما به دلیل اوضاع سیاسی و تحریم‌های یکجانبه باید از سوی مسئولان و دست‌اندرکاران ذی‌ربط به مراتب با حساسیت، دقت و توجه بیشتری دنبال شود. اگرچه طی این سال‌ها سیاست خودکفایی در تولید بسیاری از محصولات استراتژیک در دستور کار قرار داشت و در تولید برخی محصولات از جمله گندم محقق شد، اما این کالای استراتژیک طی چند سال با مشکلاتی مواجه شد، تا جایی که یکی از سناتورهای آمریکایی در اوج تحریم‌های هوشمند پیشنهاد کرد با ایجاد محدودیت در موضوع غلات می‌توانیم ضربه‌ای کاری به ایران بزنیم. جا دارد دولت و مجلس شورای اسلامی با وضع قوانین و اعمال سیاست‌های حمایتی و پشتیبانی از افزایش تولید محصولات کشاورزی و نظارت بر واردات برای رفع مشکلات ساختاری این بخش اقدام کنند. برای عملی کردن شعار سال و تحقق منویات رهبر معظم انقلاب باید اقداماتی در حوزه کشاورزی صورت بگیرد تا بتوانیم در سال حمایت از کالای ایرانی به اهداف مد نظر زودتر دست یابیم.
بر اساس گزارش فائو، ایران در تولید 22 محصول مهم کشاورزی در میان هفت کشور نخست جهان قرار گرفته است. آخرین آمارهای ارائه شده از سوی سازمان جهانی خواربار و کشاورزی سازمان ملل نشان می‌دهد ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مهم محصولات کشاورزی در جهان است، به طوری که در صدر تولیدکنندگان پسته در جهان معرفی شده و رتبه نخست تولید این محصول را به خود اختصاص داده است، اما در زمینه تولید 21 محصول دیگر جزء هفت کشور نخست جهان است. جایگاه دومین تولیدکننده خرما و دومین تولیدکننده زردآلوی جهان مختص ایران است. رتبه سومی تولید بادام، گیلاس، خیار و هندوانه نیز در جهان به ایران اختصاص داده شده است و این کشور در زمینه تولید چهار محصول سیب، به، گردو و صمغ طبیعی نیز در رتبه چهارم جهان قرار گرفته است. آمارهای فائو نشان می‌دهد ایران از نظر تولید پیله کرم ابریشم و انجیر نیز رتبه پنجم جهان، از نظر تولید هلو، لیموترش، و پیاز رتبه ششم و از نظر تولید گوجه فرنگی، فندق، پرتقال، آلو، کیوی و نعناع رتبه هفتم جهان را به خود اختصاص داده است. رتبه جهانی ایران در تولید هفت محصول دیگر نیز به این شرح اعلام شده است: عسل طبیعی رتبه 11، چای، بادمجان و سیب‌زمینی رتبه 14، گندم رتبه 18، جو و سویا رتبه20. به این ترتیب، ایران در تولید 29 محصول مهم کشاورزی در میان 20 کشور نخست جهان قرار گرفته است. این در حالی است که محصول مهم زعفران که ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده آن در جهان است در آمارهای فائو لحاظ نشده است. تولید محصولات کشاورزی در ایران از تولید سالیانه 25 میلیون تن در اوایل انقلاب اسلامی به 120 میلیون تن در سال 1396 رسیده است.
با توجه به موقعیت مناسب ایران برای تولید و خودکفایی همه نوع محصولات کشاورزی و دامی، بخش کشاورزی اقتصادی‌تر خواهد بود و ایران در جایگاه یکی از صادرکنندگان محصولات کشاورزی در جهان قرار خواهد گرفت. از آنجا که صنایع تبدیلی به عنوان حلقه واسط اقتصاد کشاورزی مُدرن و صنعتی، جایگاه مهمی در افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و میزان ارزآوری از طریق صادرات و بهبود وضعیت درآمدی تولیدکنندگان و حذف واسطه‌ها دارد، عامل مهمی در فرآوری محصولات کشاورزی است و با تبدیل و فرآوری محصولات کشاورزی ضمن تولید مواد غذایی و دیگر فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا، امکان نگهداری و حمل‌ونقل آسان محصولات فراهم می‌شود. افزون بر صنایع تبدیلی ایران باید استانداردهای لازم این اتحادیه، از جمله مقررات بهداشتی، مقررات فنی و استانداردهای اجباری و غیره را رعایت کرد تا بتوان بخشی از تولیداتی را که ظرفیت دارد به کشورهای دیگر صادر کرد.
از مجموع 307 کالای صادراتی دارای مزیت نسبی ایران، 63 قلم جزو محصولات کشاورزی بوده است (یک‌پنجم از محصولات صادراتی دارای مزیت نسبی ایران را محصولات کشاورزی تشکیل می‌دهند)، محصولات کشاورزی بالاترین پتانسیل صادراتی را به 9 کشور لهستان، سوئد، اسپانیا، بلژیک، هلند، انگلیس، فرانسه، ایتالیا و آلمان دارد. آلمان با 40 محصول کشاورزی و داشتن پتانسیل وارداتی از ایران در میان اعضای اتحادیه اروپا رتبه اول را دارد. از میان این 40 محصول، در بیش از 30 درصد کالاها هیچ استفاده‌ای از این پتانسیل نشده، یا استفاده از ظرفیت آن کمتر از 15 درصد بوده است. یکی دیگر از ظرفیت‌های مرتبط با بخش کشاورزی انواع آجیل است که به جز مصرف داخلی، بر اساس آمارهای ۱۲ ماهه سال 1396 کشور توانسته است در این مدت یک میلیارد و ۷۱۹ میلیون دلار انواع خشکبار صادر کند که نسبت به سطح تجارت ایران رقم بسیار خوبی است. از آنجا که می‌توان خشکبار را یکی از اقلام مهم صادرات غیر نفتی به شمار آورد، به چند نمونه از میزان صادرات ظرفیت‌دار ایران در سال 1396 اشاره می‌شود.
در میان اقلام مختلف خشکبار، پسته و مغز پسته بیشترین ارزآوری را برای کشور داشته است. به این ترتیب، با صادرات ۱۲۶ هزار تن پسته و مغز پسته یک میلیارد و ۱۴۷ میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور ایجاد شده است. خرما دیگر محصولی است که با صادرات ۲۴۶ هزار تنی، ۲۵۰ میلیون دلار ارزآوری داشته است. پس از آن کشمش قرار دارد که در سال گذشته ۹۴ هزار تن از این محصول صادر شده که ارزش آن ۱۵۱ میلیون دلار بوده است. انجیر دیگر محصولی است که ۷۷ میلیون دلار ارزآوری داشته، بادام نیز با صادراتی در حدود ۴۸۰۰ تن، تقریباً ۴۳ میلیون دلار درآمدزایی داشته است. گردو نیز صادراتی به میزان ۲۷۰۰ تن به ارزش حدود ۲۱ میلیون دلار داشته و نمونه دیگر در این بخش برگه زردآلو است که در سال گذشته ۴۰۰ تن از آن با ارزش 1/1 میلیون دلار صادر شده است. زرشک هم با صادراتی در حد ۳۰۰ تن بیش از 9/1 میلیون دلار درآمد ارزی ایجاد کرده است. انواع دیگر خشکبار نیز در مجموع ۲۷ میلیون دلار صادرات داشته‌اند. اما مشکلی که در بخش کشاورزی و آزادسازی این ظرفیت عظیم الهی داریم، مدیریت آب است. برای حل این معضل یکی از روش‌ها گسترش سامانه‌های نوین آبیاری است که در برنامه‌های بلندمدت و بودجه سالیانه این موضوع کاملاً در نظر گرفته شده و بخشی از آن عملیاتی شده است.