جان تازه به سوآپ نفتی
ورود محموله ۲۱۴ هزار بشکه‌ای نفت ترکمنستان به بندر نکا، امید دوباره‌ای برای تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه ایجاد کرده است. ورود این محموله از سوی شرکت دراگون اویل در حالی است که مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران از مذاکره با دو شرکت بین‌المللی دیگر برای از سرگیری سوآپ نفت و ورود دوباره به مسیر «ایران‌ـ خلیج‌فارس» خبر می‌دهد. امیدواری به از سرگیری سوآپ نفت خام کشورهای حاشیه دریای خزر از طریق مسیر ایران قوت گرفت. «سوآپ» یا «قرارداد معاوضه‌ای» که در اوایل دهه 80 میلادی پا گرفت، نوعی قرارداد است که در حال حاضر در اشکال مختلف گسترش یافته است. به این ترتیب، «سوآپ نفت خام» یکی از انواع قرارداد معاوضه است. در این روش نفت خام تولید شده در کشور مبدأ از سوی کشوری که زیرساختهای انتقال نفت خام به نقطه‌ای دیگر را دارد، به دست کشور ثالث (که مشتری کشور تولیدکننده نفت است) می‌رسد. در واقع کشور واسطه معادل نفت خامی را که در یک نقطه دریافت می‌کند، در نقطه‌ای دیگر به طرف سوم می‌رساند. در این میان کشور واسط بابت انتقال هر بشکه نفت خام از کشور مبدأ کارمزد دریافت می‌کند که در دوره گذشته میزان کارمزد 10/1 سنت بود. از آنجا که ایران بهترین و کوتاه‌ترین مسیر منطقه برای انتقال نفت خام کشورهای محصور در خشکی حاشیه خزر به آب‌های آزاد است، می‌تواند مزایای زیادی برای ایران داشته باشد. مهم‌ترین بخش به جز درآمدزایی آن مزایای سیاسی و امنیتی است. به نوعی می‌توان گفت در سوآپ نفت خام، کشور یا کشورهای مبدأ به لحاظ راهبردی به کشور انتقال‌دهنده نفت وابسته می‌شوند. به دلیل اینکه چند کشور ساحلی دریای خزر همه دارای منابع نفتی هستند و برای انتقال آن با مشکلاتی همراه هستند، افزون بر اینکه نفت آنها را به صورت واسط ایران به فروش می‌رساند، لاجرم در بسیاری از موارد سیاسی و امنیتی به دلیل تداوم این وضعیت همراهی‌های خوبی خواهند داشت. فراهم بودن زیرساخت مزیت بعدی است که سرمایه‌گذاری لازم آن صورت گرفته است. به گفته مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی ایران، تا آن زمان برای زیرساختهای انتقال نفت خام رقمی حدود 500 میلیون دلار سرمایه‌گذاری شده بود. از سال 76 اولین بار محموله‌ای 30 هزار بشکه‌ای از قزاقستان وارد پایانه نکا در استان مازندران شد، اما به واسطه توسعه زیرساخت‌ها، حجم سوآپ نفت ایران در زمان اوج خود به 220 هزار بشکه در روز رسید. جای این ظرفیت 220 هزار بشکه‌ای در این چند سال خالی بود که احیای مجدد آن بخشی از سرمایه‌گذاری‌های پیشین را توجیه‌پذیر می‌کند. هر چند محموله‌هایی که در روزهای اخیر وارد بندر نکا شده‌اند در مقایسه با حجم سوآپی که ایران در گذشته داشته بسیار اندک هستند، اما با این حال مهم شروع کردن کار و جلب اعتمادی است که پیشتر یک بار به شکلی ناگهانی و یکجانبه به بهانه پایین بودن میزان کارمزد از دست رفته است. اما به دلیل هزینه پایین سوآپ کشورهای ساحلی بسیار تمایل دارند از این روش مقرون به صرفه استفاده کنند. طبق برآوردهای محاسباتی هزینه انتقال نفت از خلیج‌فارس سه تا پنج دلار و از دریای شمال 10 دلار است، این میزان برای کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز آن هم از مسیر بستر خزر و باکو ـ جیحان از مرز 18 دلار نیز خواهد گذشت. باید گفت، این میزان سوآپ مقدمه‌ای است برای اقدامی بزرگ‌تر که ایران به هاپ انرژی یا همان شاهراه انتقال نفت در منطقه تبدیل شود، همان‌طور که پیش‌بینی شده بود با احداث خط لوله نکاـ جاسک، حجم سوآپ نفت خام تا 5/2 میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد.