بودجه انقباضی با رویکرد اصلاحی
هر سال که دولت بودجه سالیانه را به مجلس ارسال می‌کند، کارشناسان خبره ابتدا دنبال این مسئله هستند که آیا بودجه سال بعد انبساطی بسته شده است یا اینکه انقباضی است؟ در پاسخ این پرسش باید گفت، در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ بودجه عمومی ۴۴۸ هزار میلیارد تومان بود که این رقم با رشد ۸ درصدی برای سال ۱۳۹۹ به ۴۸۴ هزار میلیارد تومان رسیده است. هر چند در نگاه اول و با افزایش میزان بودجه عمومی دولت می‌توان گفت، بودجه سال ۱۳۹۹ بودجه‌ای انبساطی است؛ اما با لحاظ کردن تورم حدود ۴۱ درصد و رشد ۸ درصدی این بودجه نسبت به سال قبل، به این نتیجه خواهیم رسید که این بودجه انقباضی بسته شده است. حال این پرسش مطرح می‌شود که دولت منابع به دست آمده را در چه جاهایی صرف می‌کند؟ در کل باید گفت منابع حاصله در سه جا که قانون مشخص کرده است، هزینه می‌شود: ۱ـ هزینه‌های جاری (شامل حقوق و دستمزد، یارانه‌ها و استفاده از کالا و خدمات) که با رشد ۴ درصدی از ۳۵۲ هزار میلیارد تومان به ۳۶۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. ۲ـ تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (پروژه‌های عمرانی) که با رشد ۵/۴ هزار میلیارد تومانی حدود ۳/۷۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. ۳ـ تملک دارایی‌های مالی (تسویه قروض و دین) که با رشد ۶۱ درصدی از ۳/۲۹ هزار میلیارد تومان به ۴۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. موضوع بعدی که باید در بودجه روشن شود و یکی از سؤالات اساسی به شمار می‌آید، این است که وضعیت بودجه دفاعی در سال بعد چگونه بسته شده است؟ جزئیات لایحه بودجه سال آینده نشان می‌دهد، اعتبارات امور دفاعی و امنیتی شامل سه فصل «دفاع»، «حفظ نظم و امنیت عمومی» و «تحقیق و توسعه در امور دفاعی و امنیتی» به طور کلی از ۷۰ هزار و ۹۵۲ میلیارد تومان مصوب در سال ۱۳۹۸، برای سال ۱۳۹۹ به میزان ۶۹ هزار و ۵۹۶ میلیارد تومان کاهش یافته که در مجموع ۱۳۵۶ میلیارد تومان کاهش داشته است. بیشترین کاهش در بخش تقویت بنیه دفاعی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است که از میزان ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان مصوب سال ۱۳۹۸، در سال ۱۳۹۹ به هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. همچنین تقویت بنیه دفاعی در بودجه ستاد کل نیروهای مسلح از میزان ۲ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان مصوب سال ۱۳۹۸، در لایحه دولت برای بودجه سال ۱۳۹۹ به هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. در ضمن بودجه سازمان بسیج از هزار و ۷۴۶ میلیارد تومان مصوب سال ۱۳۹۸ با ۴۷ درصد کاهش به ۹۲۳ میلیارد تومان برای سال ۱۳۹۹ رسیده است که در این قسمت ضرورت دارد مجلس تغییراتی را همچون سال‌های گذشته در حین فرایند تصویب اعمال کند. البته ناگفته نماند که در فصل حفظ نظم و امنیت عمومی از ۲۲ هزار و ۳۶۵ میلیارد تومان مصوب سال ۱۳۹۸ به ۲۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ افزایش یافته که رقم در خور توجهی است.
در کنار مسائلی که بیان شد، در بودجه سال ۱۳۹۹ یک سری رویکردهای اصلاحی وجود دارد که جزء مطالبات و دغدغه‌های سال‌های قبل بود و کارشناسان بر این باور بودند که بدون اصلاح بنیادین نمی‌توان به اهداف بودجه دست یافت. یکی از موارد ضروری برنامه‌محوری به جای دستگاه‌محوری و ردیف‌محوری است. در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور مبنای تخصیص بودجه به دستگاه‌ها که تاکنون دستگاه و ردیف‌محور بوده، برنامه است یعنی جزئیات و بودجه مورد نیاز و نحوه اجرای هر برنامه و تکالیف دستگاه مجری مشخص شده است. این اقدام موجب می‌شود پس از لایحه بودجه در مجلس و ابلاغ آن از سوی دولت، دستگاه‌های اجرایی بتوانند بدون اتلاف زمان برای تبادل موافقت‌نامه با سازمان برنامه، نسبت به آغاز اجرای برنامه‌های خود اقدام کنند. مضاف بر اینها، بازبینی هزینه‌ها مهم‌ترین و سخت‌ترین اقدام اصلاحی در تدوین لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور است. بر این اساس، دفاتر تخصصی سازمان برنامه و بودجه مأمور شدند درباره برنامه‌ها و هزینه‌های اعلامی از سوی هر دستگاه سیاست‌گذار به سه پرسش پاسخ دهند: ۱ـ این برنامه برای کشور لازم است یا خیر؟ ۲ـ این برنامه قابل ادغام با سایر برنامه‌ها هست یا خیر؟ ۳ـ این برنامه قابل واگذاری به بخش خصوصی است یا خیر؟ البته مطالبی فراتر از این بود که در اصلاحات بودجه می‌توان به آنها پرداخت؛ اما در این مجال نمی‌گنجد.