مدیریت جهادی، ضرورت تحقق رونق تولید
نامگذاری سال‌ها به مثابه یک سنت حسنه از سوی رهبر معظم انقلاب چند سالی است که در فرهنگ عمومی جامعه ایرانی جا افتاده و دور از واقعیت نیست اگر بگوییم حتی به انتظار و توقعی تبدیل شده است. نشاندن عنوان و اسمی بر تارک یک سال با انگیزه‌ها و اهداف خاصی صورت می‌گیرد و بررسی‌ها نشان می‌دهد، در هدایت سیاست‌گذاری‌ها، اولویت‌بندی‌ها و اصلاح فرهنگ عمومی جامعه تأثیر داشته است.
دسته‌بندی نامگذاری سال‌ها
در فرایند 20 سالهای که طراحی شعار سال صورت گرفته، شعارها را می‌توان به سه دسته مهم تقسیم کرد؛ دسته اول شعارهایی که جنبه مناسبتی داشته‌اند؛ مانند نامگذاری سال ۱۳۷۸ به سال امام خمینی(ره)، سال ۱۳۷۹ به سال امام علی(ع)، سال ۱۳۸۴ به سال همبستگی ملی و مشارکت عمومی، سال ۱۳۸۵ به سال پیامبر اعظم(ص)، سال ۱۳۸۶ به سال اتحاد ملی، انسجام اسلامی و… . دسته دوم شعارهایی که به صورت تلفیقی تعیین می‌شد و یک بخش مهم آن اقتصادی بود، مانند اشتغال‌آفرینی به همراه اقتدار ملی در سال ۱۳۸۰، رفاه عمومی ملت به همراه استقلال ملی و عزت ملی در سال ۱۳۸۶، نوآوری و شکوفایی در سال ۱۳۸۷ و مضافاً در پیام‌های نوروزی سالهای ۱۳۷۳ و ۱۳۷۷ که شعار سال مانند امروزه مطرح نبود، بر واژه صرفه‌جویی که مفهومی اقتصادی است، تأکید داشته‌اند.
اما دسته سوم شعارها کاملاً اقتصادی و به نوعی مکمل و زیرمجموعه اقتصاد مقاومتی است. با مروری بر شعارهای یک دهه اخیر در می‌یابیم، به جز شعار سال ۹۴ که دولت و ملت، همدلی و همزبانی بود، بقیه سال‌ها تأکید جدی رهبر معظم انقلاب بر شعارهای اقتصادی بوده است. حرکت به سمت اصلاح الگوی مصرف در سال ۱۳۸۸، همت مضاعف، کار مضاعف در سال ۱۳۸۹، جهاد اقتصادی در سال ۱۳۹۰، تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی در سال ۱۳۹۱، حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی در سال ۱۳۹۲، اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی در سال ۱۳۹۳، اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل در سال ۱۳۹۵، اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال در سال ۱۳۹۶، حمایت از کالای ایرانی در سال ۱۳۹۷ و در نهایت برای سال 1398 شعار پر مغز و فلسفه‌دار «رونق تولید» انتخاب شده است.
در آنالیزی که از شعارهای سال صورت گرفته، 70 درصد شعارها اقتصادی بوده است. با این وضعیت، می‌توان تحلیل کرد در منظومه کامل، منظم و زنجیره توسعه که معظم‌له برای دستیابی به اهداف عالیه نظام طراحی کرده‌اند، جایگاه مسائل اقتصادی از اهمیت مضاعفی برخوردار است. ضمن اینکه از وظایف رهبر جامعه اسلامی تعیین سیاست‌های کلی برای نظام است؛ بر همین اساس، نامگذاری سال‌ها را می‌توان بیشتر به مثابه نقشه راهی دانست که در آغاز سال تعریف می‌شود تا بر اساس آن برنامه‌ریزی‌های دولت و ملت به منظور محقق شدن آن در دستور کار قرار گیرد.
افزون بر این، فلسفه این کار جلب توجه مردم به یک ارزش خاص و همین‌طور در نقطه مقابل آن پرداختن و حل یک مشکل است. بر همین اساس، رهبر معظم انقلاب با اطلاعات و گزارش‌هایی که از سراسر کشور دریافت می‌کنند و بررسی برخی پارامترهای اجتماعی، دینی و فرهنگی دیگر، مردم را به یک موضوع توجه می‌دهند. از سوی دیگر، اهتمام ویژه امام خامنه‌ای به امور اقتصادی برای چندین سال متوالی، گویای حقایقی درباره حال و آینده کشور است که متولیان امر باید مداقه‌ای فراتر از نقل صوری آن در محافل و سخنرانی‌ها یا برگزاری همایش‌ها داشته باشند و بیشتر به دنبال پیاده‌سازی و چاره‌اندیشی باشند. به عبارت دیگر، هدف‌گذاری اصلی و برنامه‌ریزی‌ها باید ناظر به دادن ایده‌ها، شیوه‌های تحقق و عملیاتی‌سازی در بطن و متن جامعه باشد تا به عینه ثمره آن را در اقتصاد کلان کشور شاهد باشیم. در عین حال، باید به این نکته واقف باشیم که طراحی شعار برای فرایند یک سال به نوعی تعیین نقشه کلی راه برای خواص و ایجاد حساسیت برای همه مردم است؛ چون رهبر معظم انقلاب با تحلیل شرایط موجود و بررسی آسیب‌ها و نقاط قوت در یک اقدام پیشدستانه مسیر و شعار را مطرح می‌کنند. از سوی دیگر، باید گفت شعار امسال مکمل شعارهای سالهای قبل است و اگر تولید راه بیفتد، هم بخشی از اقتصاد مقاومتی محقق خواهد شد و هم دیگر بخش‌ها رونق می‌گیرد. رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی راه اساسی برون‌رفت از وضعیت ناپایدار اقتصادی را توسعه تولید ملی می‌دانند و می‌فرمایند: «مشکل اساسی کشور، همچنان مشکل اقتصادی است؛ به خصوص در این ماه‌های اخیر، مشکلات معیشتی مردم زیاد شد. بخشی از اینها مربوط است به مدیریّت‌های نارسا در زمینه مسائل اقتصادی که اینها حتماً بایستی جبران بشود. برنامه‌هایی وجود دارد، تدابیری اندیشیده شده که ان‌شاءالله این تدابیر در طول سال جاری، سالی که امروز از این لحظه شروع می‌شود‌ـ سال ۹۸ـ بایستی به ثمر بنشیند و مردم آثار آن را احساس بکنند. آنچه من عرض می‌کنم، این است که مسئله فوری کشور و مسئله جدّی کشور و اولویّت کشور فعلاً مسئله «اقتصاد» است.
بعد از تبیین ورودی بحث، پرسش اساسی این است که چه اقداماتی برای عملی کردن شعار سال نیاز است یا چه الزاماتی را باید به کار بست تا بهتر و راحت‌تر تولید در کشور رونق بگیرد؟
1ـ تغییر رویکرد به مدیریت جهادی؛ برای رسیدن به پاسخ هر چند باید الزاماتی فراهم شود؛ اما تغییر رویکرد مهم‌تر و شرط اساسی است و باور حل مشکلات با نگاه مدیریت جهادی برای شکوفایی اقتصاد کشور امری ضروری به نظر می‌رسد. با همین نگاه، رهبر معظم انقلاب در بخشی از تبیین شعار سال در حرم مطهر رضوی فرمودند: «برای شکوفایی اقتصاد کشور به کاری احتیاج داریم که هم مجاهدانه باشد، هم عالمانه باشد. با تنبلی، با بی‌حالی، کم‌انگیزگی، مسئله اقتصاد کشور حل نخواهد شد. کار جهادی باید انجام بگیرد، مدیریّت‌های جهادی باید بر مسائل اقتصادی کشور احاطه داشته باشند، تصمیم‌گیری کنند؛ کار جهادی. کار جهادی یعنی کاری که هم در آن تلاش هست، خستگی‌ناپذیری هست، هم اخلاص هست؛ [یعنی] انسان می‌فهمد که برای خودش، برای پُر کردن کیسه خودش کار نمی‌کند، دارد برای مردم کار می‌کند، برای خدا کار می‌کند؛ هم این و هم عالمانه؛ یعنی بنشینند و با موازین علمی، با شیوه دقیق عالمانه راه‌های صحیح را پیدا کنند؛ هم باسواد باشند، کارآمد باشند، هم امکانات گوناگونی داشته باشند؛ اینها بنشینند کار کنند؛ اقتصاد کشور قطعاً شکوفایی پیدا خواهد کرد.» پس راه‌اندازی «چرخ تولید» و ایجاد «رونق تولید» برنامه صحیح می‌خواهد و مرد عمل و باید همه متولیان امر تولید و همه امکانات دولتی و بخش خصوصی در این راه بسیج شوند و با مدیریت جهادی چرخ تولید را به گردشدر بیاورند.
2ـ راهبرد توسعه صادرات؛ الزام و ضرورت دیگری که در تعیین شعار و نام سال جاری به «رونق تولید» تأثیر عمده داشت، بحث شرایط تحریم گسترده و کاهش فروش نفت است که اقتصاد کشور را با رشد منفی روبه‌رو کرد؛ حتی با وضعیت انقباضی بودجه احتمال داشت در سال 98 اقتصاد کشور به سمت رکود تورمی سوق پیدا کند. با این اعلام هوشمندانه، اگر موانع اصلی تولید مرتفع شود و به نوعی متولیان امر دچار شعارزدگی نشوند و تولید جان تازه‌ای بگیرد و راهبرد توسعه صادرات مبتنی بر یک جغرافیای تعامل اقتصادی با کشورهای جهان، به ویژه کشورهای منطقه مد نظر قرار گیرد تا کالا‌هایی با ارزش افزوده بالا داشته باشیم، هم می‌توانیم از تحریم‌های ظالمانه عبور کنیم و هم دچار رکود تورمی نشویم. لازمه تحقق این امر سرعت در اصلاح ساختار بانک‌ها، بیمه و مالیات است.
3ـ بهبود فضای کسب‌وکار؛ در کنار عوامل فوق، ضروری است فضای کسب‌وکار که یکی از عوامل مهم در تحقق شعار سال است، بهبود یابد. براساس شاخصه‌های بانک جهانی که هر سال منتشر می‌شود، متأسفانه فضای کسب‌وکار در کشورمان بهبود نیافته است و حتی بنا به گفته ناظران بیرونی و مؤسساتی که در این زمینه پایش انجام می‌دهند، از سال 2016 به بعد رتبه‌های ایران بالاتر رفته است. طبق گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ میلادی، «ایران در نماگرهای شروع کسب‌وکار رتبه ۹۷، در اخذ مجوزهای ساخت رتبه ۲۵، در دسترسی به برق رتبه ۹۹، در ثبت مالکیت رتبه ۸۷، در الزام‌آور بودن اجرای قراردادها رتبه ۸۰، در پرداخت مالیات رتبه ۱۵۰ و در اخذ اعتبارات رتبه ۹۰ را در سطح بین‌المللی کسب کرده است.» مجموع عملکرد نماگرهای مذکور سبب شده، جایگاه کشورمان در رتبه ۱۲۴ قرار بگیرد، در حالی که در سال 2016 جایگاه ایران به رتبه 117 کاهش یافته بود. به این ترتیب، دولت برای رونق تولید باید شاخص‌های کسب‌وکار را تسهیل کند. از نظر تسریع مقررات برای بهبود فضای کسب‌وکار شاهد اقدامی جدی نیستیم و امیدواریم در سال رونق تولید با تصمیمات اساسی میان دولت و بخش خصوصی شاهد بهبود در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور باشیم.
4ـ فعال‌سازی ظرفیت‌های بخش خصوصی؛ مضافاً ضروری است نقش بخش خصوصی با توجه به اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 جدی گرفته شود تا بخش خصوصی و تشکل‌های آن به منزله خط مقدم فعالیت اقتصادی کشور میدان‌دار باشند.
5ـ تقویت نظام بانکی؛ برای تحقق شعار سال یک الزام کارساز، نقش بانک‌ها با محوریت بانک مرکزی است. نظام بانکی کشور با اعتبارسنجی درست، اگر تأمین مالی پروژه‌های تولیدی و تأمین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی را فراهم کند و ارز مواد اولیه و واسطه‌ای تولید را به موقع پرداخت کند؛ همچنین کنترل و مراقبت جدی داشته باشد تا ارز حاصل از صادرات نفتی و غیرنفتی کشور، صرف واردات غیرضرور و ضدتولید نشود، مجموع این عوامل در رونق تولید نقش بسزایی دارد.
باید گفت، در حال حاضر هزاران کارخانه و واحد تولیدی کوچک، متوسط و بزرگ نیمه فعال و با ظرفیت پایین یا ورشکسته در سراسر ایران وجود دارد که در صورت ساماندهی و رسیدگی به مشکلات آنها‌ـ که بیشتر آنها دچار کسری نقدینگی هستند‌ـ به صورت سه شیفته وارد مدار تولید می‌شوند؛ همچنین صدها کارخانه و واحد تولیدی و صنعتی در حال ساخت یا نیمه‌کاره در کشور وجود دارد که با حمایت می‌توان آنها را به بهره‌برداری رساند و وارد خط تولید کرد. بستر تولید در هر استان با شهرک‌های صنعتی مملو از ماشین‌آلات جدید و نیروی انسانی فراهم است؛ اما فقط با 30 درصد ظرفیت کار می‌کنند. به نظر می‌رسد با همین دو اقدام می‌توان صدها هزار شغل ایجاد یا اصلاح کرد و بازار را تا حدود زیادی به تحرک واداشت. گفتنی است، امروزه در همه جوامع بشری، تولید از اهمیت خاصی برخوردار است و همه انسان‌ها به نقش و اهمیت آن به خوبی واقفند. تولید برای مردم از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است؛ زیرا «تولید» به نوعی مساوی و در اصل به معنای زندگی، رشد، کار، تلاش، اشتغال، بهره‌گیری از طبیعت، رفع نیازهای زندگی و رفاه شخصی و عمومی، استفاده بهتر از منابع موجود و در کل مترادف با شکوفایی است؛ از همین رو، رفع مشکلاتی همچون رکود، بیکاری، تورم و در کل به حرکت درآوردن چرخ عظیم اقتصاد یک جامعه در گرو به حرکت درآمدن «تولید» است. علاوه بر اینها، دولت برای رونق تولید در اولین گام باید بازار مصرفی برای کالاهای تولید داخل را با افزایش قدرت خرید فراهم کند؛ سپس تمرکز ویژه‌ای به بازارهای کشورهای همسایه، بازارهای منطقه‌ای و در اولویت سوم به سایر بازارهای جهانی داشته باشد. ارتقای بهره‌وری، مبارزه با فساد و قاچاق کالا، اصلاح برخی از ساختارهای مرتبط با امر تولید و تلاش برای عملیاتی‌سازی اقتصاد مقاومتی و… الزامات دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.